Norrland-granieten

Het is een opwindende tijd voor liefhebbers van noordelijke zwerfstenen. Was eerder de ontdekking van Sorsele-graniet als zwerfsteen en als nieuw gidsgesteente een opsteker voor zwerfsteenverzamelaars, nu blijkt dat het verre Noord-Zweden, waar deze graniet vandaan komt, nog meer in petto heeft. 

Norrlandgraniet, een gidsgesteente van heel ver weg.

Het is nog maar een paar jaar geleden dat zwerfsteenverzamelaars op vakantie in Noord-Zweden, bij de stad Sorsele rolstenen van graniet uit een rivierbedding verzamelden. De keien hadden een enigszins merkwaardig en opvallend uiterlijk. Hoewel uit de meegenomen stenen bleek dat het uiterlijk van deze graniet na het zagen en polijsten nogal variabel was, waren samenstelling en porfierische structuur zo herkenbaar dat men vond dat deze granieten waarschijnlijk een goed gidsgesteente konden vormen. Het enige dat zo'n status in de weg stond, was de noordelijke herkomst. Men ging er van uit dat het voorkomen in Noord-Zweden te ver van ons land verwijderd was om daarvandaan zwerfstenen te verwachten. Dit pakte anders uit.

 

Sorsele-graniet

De Indalsälven bij Sorsele in Noord-Zweden.

In deze rivier werden rolstenen van Sorsele-graniet verzameld. Zij leidden tot de ontdekking van verschillende zwerfstenen van dit graniettype in het Hondsruggebied in Drenthe.

Sorsele-graniet - Rolsteen, gepolijst, uit de Indalsälven bij Sorsele in Noord-Zweden.

Sorsele-graniet is een wat somber ogend, zwart gevlekt porfierisch gesteente. Kwarts is spaarzaam aanwezig in de vorm van kleine, tot 6mm grote, rondachtige, grijsblauwe en gecorrodeerde eerstelingen en heel veel kleine, in de grondmassa aanwezige, hoekige kwartsjes.

 

Jaren geleden vonden J.G.Zandstra en A.P.Schuddebeurs op het Deense eiland Als een zwerfkei die er eigenaardig uit zag en die pas vele jaren later als de eerste zwerfsteen van Sorsele-graniet herkend werd. Daar bleef het bij tot Jelle de Jong, een bekend verzamelaar en zwerfsteenonderzoeker uit Drachten, een fraaie Sorsele-graniet vond bij Nijbeets. Later vond hij bij een gesteentetelling bij Erica in Zuidoost-Drenthe nog twee kleine exemplaren. Deze vondsten tonen aan dat het landijs in de Saale- en Weichsel-ijstijd inderdaad zwerfstenen uit Zweeds Lapland, zo’n 2500 km van hier, zuidwaarts heeft getransporteerd, tot in ons land.

 

Terzijde

Bijzonder is dat bij het uitzoeken van de zwerfsteencollectie van wijlen Z.Loman uit Schoonoord, najaar 2018, een flink aantal Norrland-granieten te voorschijn kwam. De zwerfstenen waren door Loman ruim 35 jaar eerder gevonden op en rond zijn akkers bij Eeserveen en Ees. Loman was in zijn tijd niet bekend met Norrland-granieten, vandaar dat een naam als Sorsele-graniet niet op de etiketten stond. Hij was echter wel de eerste verzamelaar die deze granieten bijzonder vond, toen hij ze doorsloeg. Behalve een drietal Porfierische Lina-granieten waren in zijn collectie maar liefst zeven grote Sorssele-granieten aanwezig, waaronder een grijszwart en een granietporfierisch type. Deze zwerfsteenvondsten zijn opgenomen in de collectie van het Hunebedcentrum in Borger.

 

Sorsele graniet-porfier - Zwerfsteen van Ees (Dr.)

 

 

Zwerfstenen van Sorsele-graniet komen helemaal uit het verre noorden in Zweden.

Opzij van voorkomens van Sorsele-graniet in Zweden komen in het grondgebergte bij Arvidsjaur en verder noordelijk tot voorbij Gällivare verschillende typen Norrlandgraniet voor. Hiervan zijn talrijke zwerfstenen in het Hondsruggebied gevonden.

Noordelijke zwerfstenen van Sorsele-graniet

Sorsele-graniet - Zwerfsteen van Als (Dk.)

Coll. Peter Hofstee, Kootstertille (Fr.) 

Sorsele-graniet - Zwerfsteen van het eiland Als (Dk.)

Coll. Peter Hofstee, Kootstertille (Fr.)

Sorsele-graniet , grijsbruin type - Zwerfsteen van Exloo (Dr.)

Sorsele-graniet - Zwerfsteen van Valthe (Dr.)

 

Nog meer Norrland-granieten 

Naast Sorsele-graniet komen in Zweeds Lapland nog andere graniettypen voor. Enkele ervan worden in dit artikel afgebeeld. Deze verschillende graniettypen vat men samen onder de naam Norrland-graniet. In de laatste drie jaren is het aantal zwerfstenen van Norrlandgraniet flink toegenomen.

Opmerkelijk is het relatief grote aantal zwerfstenen van Norrland-graniet van zwerfblokformaat. De twee grootste zijn hoogstwaarschijnlijk \van porfierische Lina-graniet, beide gevonden in Emmen. De zwerfblokken hebben doorsneden van respectievelijk ruim een meter en een kleine drie meter. Een derde zwerfblok van zo'n 1,5 kubieke meter is gevonden bij graafwerkzaamheden bij Ees (Dr.)

Van Sorsele-graniet zijn de grootste zwerfstenen respectievelijk 60, 50 en 45cm. deze drie zwerfstenen liggen op het buitenterrein van het Hunebedcentrum in Borger. 

Alle Norrlandgranieten zijn gevonden in het Hondsruggebied in Oost- en Noord-Drenthe, op plaatsen met een uitgesproken Oost-Baltisch zwerfsteengezelschap. Dergelijke zwerfsteengezelschappen zijn in hoofdzaak voorbehouden aan het Emmen- en/of Nieuweschoot keileemtype, dat met name op de hogere delen van de keileemruggen in het Hondsruggebied voorkomt.

 

Norrland-granieten in groot formaat

Norrland-graniet - Zwerfsteen van Emmen (Dr.)

Met zijn lengte van een kleine 3 meter is dit de tot dusver grootste zwerfsteen van een graniettype uit Norrbotten in Zweeds Lapland.

Norrland-graniet - Zwerfsteen van Emmen (Dr.)

Het meest voorkomende type Norrlandgraniet is een porfierische variant van Linagraniet.

 

Emmen-keileem bevat geen vuursteen en is zeer rijk aan rapakivigranieten. Ook zwerfsteentypen uit Noord-Zweden komen relatief vaak in deze keileem voor. Onlangs nog werden op het Hoge Veld, een paar kilometer oostelijk van Norg, op een akker drie Sorsele-granieten, een Edefors-graniet en een Avaviken-graniet gevonden. Het gebied daar is onderdeel van de Zeijenrug, een van de zand/keileemruggen van het Hondsruggebied. Hoewel keileem op die locatie door erosie is verdwenen, maakt het zwerfsteengezelschap uit het keizand duidelijk dat ook daar sprake moet zijn geweest van een bedekking door Emmen-keileem.

 

Zwerfblokken van Sorsele-graniet

Sorsele-graniet, groot zwerfblok -  Zwerfsteen van Borger (Dr.)

 

Sorsele-graniet - Zwerfblok van de N34 bij Borger (Dr.).

Sorsele-graniet N34, detail

Nieuweschoot-keileem langs de N33 bij Gieten (Dr.)

Norrlandgranieten, waaronder Sorselegraniet, zijn niet erg zeldzaam in de extreem Oost-Baltische Emmen- en Nieuweschoot-keileem (kalkrijk) in het Hondsruggebied.

 

Sorsele-graniet

Tientallen zwerfsteenvondsten!

Sorsele-graniet - Zwerfsteen van Borger-Ees (Dr.)

Sorselegraniet, detail - Zwerfsteen van Borger-Ees (Dr.).

Sorsele-graniet - Zwerfsteen Eeserveen (Dr.) Gepolijst oppervlak

Sorsele-graniet - Zwerfsteen van Valthe (Dr.)

 

Sorselegraniet - Zwerfsteen van Ees (Dr.)

Sorselegraniet detail - Zwerfsteen van Ees (Dr.)

 

 

Sorsele-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld bij Norg (Dr.)

Sorsele-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.).

Gepolijst oppervlak

Sorsele-graniet, granofierisch, zuur type - Zwerfsteen van het Hoge veld bij Norg (Dr.)

 

Sorsele-graniet, granofierisch type, detail

Sorsele-graniet is vooral op het breukvlak goed te herkennen. De tekening van het gesteente aan de verweerde buitenzijde is daarentegen bijzonder vaag. De porfierische structuur is slechts met moeite zichtbaar.

Op het verse breukvlak is Sorsele-graniet een grijze, rozeachtig oranje, grijsbruine, bruinrode tot bijna zwarte porfierische graniet. De porfierische structuur wordt veroorzaakt door talrijke onregelmatige, afgerond hoekige eerstelingen van kaliveldspaat. Verspreid in het gesteente komen ook spoelvormige tot rhombische veldspaateerstelingen. De grootte van de eerstelingen ligt meest onder 1cm, in enkele gevallen zijn ze groter. De kleur ervan wisselt tussen geelachtig roomwit, beige tot licht roodachtig. Onder de loep zijn de veldspaten meestal wolkig gevlekt. Verspreid in het gesteente zijn de kaliveldspaten omgeven door een smalle zoom van plagioklaas.

De plagioklazen zijn deels lichtgrijs, vaak ook gevlekt. Zoals in alle overige Norrland-granieten zijn die in Sorsele-graniet door omzetting soms lichtgroen gekleurd. Dit is met name in de kern van de plagioklazen het geval. De fijnkorrelige grondmassa is (iets) donkerder van kleur dan de veldspaateerstelingen.

Kwarts valt in het gesteente niet op. Het mineraal komt voor in twee generaties. De grotere kwartsen (2-3 mm) zijn door corrrosie onregelmatig rondachtig van vorm. De kleur ervan is lichtgrijs tot bruingrijs. Slechts zelden is kwarts blauwgrijs. De kwartsen bevatten hier en daar heel kleine puntvormige insluitsels van witte veldspaat. Kwartsen van de 2e generatie zijn veel kleiner, vaak hoekig of onregelmatig van vorm. De millimeter grote kristallen komen afzonderlijk tussen de veldspaten voor of vormen kleine groepjes.

Opvallend is dat kwarts en veldspaat in Sorsele-graniet soms bijzonder fraai fijngrafisch vergroeid is. Er zijn zwerfstenen gevonden die vanwege dit laatste Sorselegranofier genoemd zouden mogen worden.

Sorsele-graniet is rijk aan donkere bestanddelen, zowel fijnverdeeld als in onregelmatige, onscherp begrensde aggregaten. Deze bestaan mogelijk uit biotiet, hoornblende en magnetiet.

Bijzonder is dat de veldspaateerstelingen bij enkele Sorsele-granieten omgeven zijn door een zeer smalle donkere rand bestaande uit zeer fijne zwarte naaldjes.

Terzijde

Het granietmassief van Sorsele maakt deel uit van het Baltisch schild, een oeroud stuk aardkorst van Precambrische ouderdom. Tijdens de Caledonische gebergtevorming op de overgang van het Siluur naar het Devoon vond een botsing plaats tussen de landmassa's van Laurasië en Baltica. De tussengelegen Iapetus Oceaan was door plaattektonische bewegingen geleidelijk smaller geworden tot deze geheel verdween. Bij de nadering van beide continenten werden enorme hoeveelheden zeedbodemsediment in de tang genomen, samengeperst en opgeplooid tot hooggebergte. Voor een deel werden deze sedimenten gemetamorfoseerd en als dekbladen in oostelijke richting over oudere gesteenten van het Baltisch schild heen geschoven. Deze gesteenten, waaronder ook Sorsele-graniet, werden hierdoor voor miljoenen jaren aan het gezicht onttrokken. In de loop van de tijd zijn grote delen van het Caledonische gebergte door erosie verdwenen, waardoor Sorsele-graniet plaatselijk weer te voorschijn kwam. Deze granietvoorkomens te midden van veel jongere Caledonische gesteenten noemt men in de geologie 'vensters'. 

Andere Norrland-granieten

Als zwerfstenen van Sorsele-graniet relatief veel in het Hondsruggebied te vinden zijn, hoe zit het dan met de overige granietsoorten uit deze noordelijke regio, zoals Lina-graniet,  Adak-graniet, Edefors-graniet en Avaviken-graniet? Aangezien deze voor een deel een nog veel noordelijker herkomst hebben, zouden daar ook zwerfstenen in het Hondsruggebied van te verwachten zijn?

Als we het afwateringspatroon in het uiterste noorden van Zweden bezien, dan is dat niet onmogelijk. De stroomrichting van de riviertjes in Zweeds Lapland is een afspiegeling van het landreliëf. Norrbotten of Norrland zoals het gebied in het uiterste noorden van Zweden ook wel genoemd wordt, ligt weliswaar noordelijk van Sorsele, maar de loop van de riviertjes, de vorm en ligging van de vele meren daar zijn zuidoost gericht, richting Botnische Golf.

Het is bekend dat de Botnische Golf samen met het Oostzeebekken in de ijstijd één grote glijbaan vormden, waarlangs enorme hoeveelheden gletsjerijs naar het zuiden en zuidwesten zijn getransporteerd. De mogelijkheid om andere niet eerder gevonden zwerfsteentypen uit dat verre gebied in Noord-Zweden ook onder Drentse zwerfstenen te ontdekken, maakt het zoeken ernaar juist zo spannend. Maar hoe herken je die?

 

Voorkomens van Norrland-graniet in Noord-Zweden

 

Van de hierboven genoemde graniettypen zijn weinig gedetailleerde beschrijvingen bekend. Ook bestaan er niet veel afbeeldingen van of zijn er gesteentemonsters van aanwezig in verzamelingen. Ondanks deze tekortkomingen zijn uit de literatuur en uit de beschikbaarheid van een paar gesteentemonsters een aantal kenmerken bekend, die het mogelijk maken om Norrland-graniet als zwerfsteen te herkennen. Hier komt nog bij dat veel Norrland-granieten door talloze overgangen geleidelijk in elkaar over gaan en dat er sprake is van een vrij grote variatie aan typen. Overigens is dit een verschijnsel dat ook bij andere gidsgesteenten speelt.

Noordelijke zwerfstenen van Edefors- en Avaviken-graniet

Edefors-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)

Edefors-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)

Gepolijst oppervlak

 

Avaviken-graniet - Zwerfsteen van Valthe (Dr.)

Avaviken-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld (Norg)

Norrbotten en zijn 'lange-afstands-kampioenen'

Sorsele-graniet is in recente publicaties betiteld als ‘lange-afstandskampioen’. Die status is deze graniet inmiddels al weer kwijt. Er zijn zwerfstenen gevonden die van nog veel noordelijker komen. De stad Sorsele ligt net ten zuiden van Norrbotten. Dit is Zweden’s meest noordelijke provincie.

Norrbotten staat bekend als de ‘ijzerertsmijn’ van Zweden, maar in het gebied worden ook andere metalen gemijnd, waaronder koper, goud en uranium. Wat de gesteenten betreft zien we in een groot deel van Norrbotten een voortzetting van gesteentegroepen die hun ontstaan te danken hebben aan de Scecofennidische gebergtevorming.

Het grondgebergte bestaat vooral uit metamorfe gesteenten als migmatieten, gneizen, gneisgranieten, helleflinten en metasedimenten. De gesteenten zijn ca. 1,9 – 1,8 miljard jaar oud. Temidden van deze metamorfieten komen op verschillende plaatsen kleine en grotere massieven voor van dieptegesteenten als graniet, granodioriet, tonaliet en ook gabbro. Hoewel de meeste van deze gesteenten op grotere diepte in de aardkorst zijn ontstaan, is het aan de miljoenen jaren durende verwering te danken dat deze gesteenten nu aan het oppervlak liggen.

 

 

De huidige zwerfsteenvondsten in het Hondsruggebied laten zien dat uit Norrbotten en het gebied net ten zuiden daarvan de volgende Norrland-granieten bekend zijn:


Porfierische Lina-graniet

Talrijke zwerfsteenvondsten, waaronder enige tientallen van zwerfblokgrootte

 

Porfierische Lina-graniet - Zwerfsteen van Klazienaveen (Dr.)

Porfierische Lina-graniet - zwerfsteen van Klazienaveen (Dr.).

Detail met hoog roze-rode kaliveldspaten en groenige plagioklaas.

 

Porfierische Lina-graniet - Zwerfsteen van Nieuw-Dordrecht (Dr.)

Porfierische Lina-graniet - Zwerfsteen van Nieuw-Dordrecht (Dr.)

Deze graniet toont deformatieverschijnselen. Veldspaten, zowel plagioklaas als kaliveldspaat tonen met kwarts gevulde breukjes.

 

Porfierische Lina-graniet - Zwerfsteen van Ees (Dr.)

Porfierische Lina-graniet - Zwerfsteen van Ees (Dr.)

Naast hoog roze kaliveldspaateerstelingen  vallen de geel-groene tot pistache-groene plagioklazen op.  

 

Porfierische Lina-graniet - detail van zwerfsteen van Nieuw-Dordrecht (Dr.)

De kaliveldspaat-eerstelingen in deze Linagraniet zijn grofperthietisch. Opvallend hier is de grijsblauwe kleur van de kwartseerstelingen, ze zijn onregelmatig, rondachtig en gecorrodeerd. Ze bevatten hier en daar kleine witte puntjes van kaliveldspaat.

 

Porfierische Lina-graniet - detail van zwerfsteen van Nieuw-Dordrecht (Dr.)

De veelal hoekig begrensde plagioklazen in Linagraniet zijn troebel, groenachtig wit tot blauwgroen. In veel gevallen tonen ze een zonaire bouw. Sommige bevatten een onduidelijke kern van kaliveldspaat.

Porfierische Lina-graniet - Detail van zwerfsteen van Bronneger (Dr.)

Kaliveldspaat is bleek- tot dieprose. De plagioklazen varieren in kleur van vrijwel wit, via groenachtig wit tot (epidoot)groen. Biotiet vormt samen met titaniet kleine donkere spikkels en onregelmatige aggregaten.

Porfierische Lina-graniet - Detail van zwerfsteen van Bronneger (Dr.)

Van dichtbij zijn de samenstellende mineralen van deze graniet goed van elkaar te onderscheiden. Kwarts van de eerste generatie is grijsblauw, kwartsen van de tweede generatie zijn veel kleiner en helder van kleur. 

Norrland-graniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.)

Als niet zeker is om welk type graniet het gaat, noemt men deze Noord-Zweedse granieten 'Norrlandgraniet'.  Het aantal overgangen is namelijk bijzonder groot.

Norrland-graniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.)

Deze steen is door het landijs op verschillende plaatsen afgeschuurd. Op de vlakken lopen de gletsjerkrassen in verschillende richtingen. Zwerfstenen die dit tonen noemt men 'ijskanters'. 

 

Norrland-graniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.)

Detail oppervlak met veel rode kaliveldspaat en witachtige plagioklazen.

Norrland-graniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.)

Op het natte oppervlak vallen talrijke hemelsblauwe kwartsen op. 

Onder deze naam worden een aantal verschillende typen graniet verenigd. Wel zijn een aantal ondersoorten onder eigennamen bekend, maar de overgangen zijn talrijk.

Porfierische Lina-graniet is doorgaans een kwartsarme, enigszins roze porfierische graniet met geelwitte en deels groenachtige plagioklaas. Kwarts is in twee generaties aanwezig. Onregelmatige, veelal rondachtige, tot ca. 5 mm grote kwartsen zijn verspreid in het gesteente aanwezig. Ze hebben vaak een blauwgrijze kleur. Opvallend aan deze grote kwartsen is dat ze gecorrodeerd zijn. Ze bevatten kleine puntvormige insluitsels van witte veldspaat.

Kwarts van de tweede generatie bestaat uit zeer kleine kristallen (< 1 mm). Deze zijn hoekig van vorm, helder glasachtig tot licht rookkleurig. Vaak vormen deze kwartsjes groepjes. Bij sommige typen zijn kwarts en kaliveldspaat in de grondmassa zeer fijn micrografisch vergroeid.

Kaliveldspaat vormt eerstelingen tot maximaal 1,5 cm. De kleur ervan is roze tot dieproze. Ze zijn grofperthietisch en soms ietwat wolkig doorschijnend. Kaliveldspaat in de grondmassa is lichter van tint. Opvallend is dat de grotere kaliveldspaten – vooral aan de buitenzijde van de stenen zichtbaar – een smalle, licht getinte zoom bezitten. Hoewel minder opvallend doet deze ringvorming aan rapakivi’s denken.

Plagioklaas is veel aanwezig. Als eersteling zijn deze maximaal 1 cm groot, meestal minder. De meeste zijn witachtig, de grotere eerstelingen zijn door omzetting vaak groenachtig tot blauwgroen van kleur en vierkant tot rechthoekig van vorm. Ze bevatten dikwijls in het centrum kleine zwarte insluitsels van hoornblende.

In het Hondsruggebied komt boven beschreven type het meest voor, opmerkelijk vaak in grote zwerfblokken van duizenden kilo’s. Kleinere zwerfstenen zijn zeldzamer.

 

Gedeformeerde Lina-graniet

Twee kleine zwerfstenen

Gedeformeerde Lina-graniet - Zwerfsteen van Bronneger (Dr.)

Gedeformeerde Lina-graniet - Zwerfsteen van Bronneger (Dr.)

 

Van de gedeformeerde variëteit zijn, voor zover bekend, slechts twee zwerfstenen in Nederland herkend. Eén is gevonden in Oostbaltische keileem op de oostelijke Hondsrugtak bij Bronneger. Zeer onlangs werd een tweede exemplaar ontdekt in de zwerfsteencollectie van het Universiteitsmuseum in Groningen. Deze steen is afkomstig uit Oostbaltische keileem van de Hondsrug in de stad Groningen. Op het breukvlak toont deze gedeformeerde Lina-graniet enige gelijkenis met de eveneens Oostbaltische Botnische gneis-graniet, zij het dat deze laatste niet of nauwelijks plagioklaas bezit. Dit veldspaatmineraal is in Gedeformeerde Lina-graniet wel aanwezig.

Om een aanvullend beeld van deze gedeformeerde Lina-graniet te krijgen volgt hieronder de beschrijving, die J.G.Zandstra (1988) van deze variëteit geeft:

 "De samenstelling van deze vorm komt geheel overeen met het 'ongelaagde' type. Gebergtevorming heeft hier veel invloed gehad; het blijkt reeds bij de eerste aanblik uit de onregelmatige vorm (vaak splintervorm) en het 'gekneusde' oppervlak van de veldspaten. Het gesteente is middel- tot fijnkorrelig: de kleur, licht- tot volrood, wordt veroorzaakt door kaliveldspaat; de lichte tint van de plagioklaas beïnvloedt de totaalkleur slechts weinig. Ook de met kaliveldspaten samenhangende mortelkransen zijn rood. De fijn suikerkorrelige kwarts vormt een 'witte' tussenmassa: soms treedt ook een enkele zelfstandige grijze kwartskorrel op. De vertande opbouw van de matrix zorgt voor een korreling, die aan Järngneis herinnert; de aanwezigheid van magnetiet versterkt dit effect".

Lina-graniet

Vijf zwerfsteenvondsten

Lina-graniet - Zwerfblok van Emmen (Dr.)

Lina-graniet - Zwerfsteen van Emmen (Dr.)

Detail

Lina-graniet - Zwerfsteen van Emmen (Dr)

De kaliveldspaat is grofperthietisch. Dit is in Norrlandgranieten regel.

 

Lina-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)

Lina-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)

Vergroting

Lina-graniet - zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)

De kaliveldspaten zijn gebroken. De scheurtjes zijn opgevuld met kwarts.

 

Lina-graniet vormt in het verre noorden van Zweden een aantal grote grote voorkomens. Zelfs in Noord-Finland komt deze graniet voor. Het totale areaal dat Lina-graniet inneemt beslaat ongeveer 28.000 km2. Dit maakt het begrijpelijk dat van deze graniet talrijke varianten voorkomen, waarvan tot op heden onduidelijk is of deze ook als zwerfsteen in het Hondsruggebied te vinden zijn.

Het bekendste type Lina-graniet is middel- tot grofkorrelig en licht van kleur: oranje grijs-rood, roze-achtig geelwit tot iets dieper oranjerood van kleur. In de grovere typen is de veldspaat grofperthietisch en ietwat doorschijnend. Dit laatste komt echter bij meer graniettypen in dit Noord-Zweedse gebied voor. Plagioklaas wit-troebel tot doorschijnend en is relatief weinig aanwezig.

Opvallend is dat in sommige typen Lina-graniet de kaliveldspaten gebroken zijn. Net als bij Järeda-graniet uit Smaland zijn de breukjes gevuld met donker mineraal. De breukjes in de veldspaten zijn parallel aan elkaar gerangschikt.

Heldergrijze kwarts komt veel voor. Het vormt dikwijls ietwat hoekige kristallen die de ruimten tussen de veldspaten opvullen. Biotiet komt als donker mineraal weinig voor.

 

Edefors-graniet

Meerdere zwerfstenen, waaronder ook een donker type

 

Edefors-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)

Edefors-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg, detail

 

Edefors-graniet - Zwerfsteen van Valthe (Dr.)

Edefors-graniet, detail - Zwerfsteen van Valthe (Dr.)

 

Zwerfstenen van deze granietsoort zijn bij de meeste zwerfsteenverzamelaars nog onbekend, dus niet makkelijk te herkennen. De verweerde buitenzijde is net als de verwante Sorsele-graniet niet erg sprekend. Aan de buitenzijde kleuren de zwerfstenen grijsrood tot meer bruinachtig rood. Verweerd heeft Edefors-graniet door talrijke ca 0,5 cm grote en kleinere hoekig vierkante en spoelvormige plagioklazen en kleine grijze, witomrande kaliveldspaatjes een duidelijke porfierische structuur. Hier en daar is de plagioklaas tot kleine aggregaten verenigd. De kleur varieert van troebel geelwit tot licht groenachtig. Waar de plagioklaas door omzetting wolkig groen gekleurd is, komen in de kristallen donkere insluitsels voor.

Op het breukvlak valt de porfierische structuur minder in het oog. Hier overheerst grijsrode kaliveldspaat met daartussen talrijke gelig witte tot groene plagioklazen. Afzonderlijke kaliveldspaatkristallen zijn op het breukvlak niet duidelijk van elkaar te onderscheiden. Ze vormen een onduidelijk gekorrelde massa met daarin verspreid kleine veldspaten die rond een grijze tot geelwit oranje, enigszins transparante kern een geelwitte zoom bezitten. De kaliveldspaat is grofperthietisch ontwikkeld.

Kwarts is glashelder tot lichtgrijs, onopvallend. De grotere kristallen zijn onregelmatig van vorm, soms rondachtig. De veel talrijkere kleine kwartsjes in de grondmassa zijn meest onregelmatig hoekig van vorm. Hier en daar vormen ze groepjes.

Donkere mineralen vormen talrijke kleine en wat grotere aggregaten van biotiet, hoornblende, vermengd met talrijke kleine metalig glanzende magnetietkristallen. Verder komen verspreid kleine kristallen van titaniet voor.

 

Avaviken-graniet

Meerdere zwerfstenen, waarvan een granietporfierisch type

 

Avaviken-graniet - Zwerfsteen van Valthe (Dr.)

Avaviken-graniet - Zwerfsteen van Valthe, detail

 

Avaviken-graniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)

Deze zwerfsteen toont een randstuk van porfierische Avaviken-graniet met Adak-graniet (links).

 

Onder Norrland-granieten valt Avaviken-graniet op door het grote aantal, tot 1,5 cm grote, meest afgerond hoekige tot rondachtige kaliveldspaten. Daarnaast komen verspreid in het gesteente bleker getinte, grijze tot grijswitte veldspaten voor die ruit- tot spoelvormig zijn. Hiermee laat Avaviken-graniet de verwantschap met Sorsele-graniet zien.

De kaliveldspaten zijn op het breukvlak meest geelachtig grijs wolkig. Hier en daar verloopt de kleur naar licht grijsrood. Sommige veldspaten zijn enigszins transparant. Perthiet is duidelijk aanwezig. Zowel de ronde als de spoelvormgie veldspaten zijn meer of minder duidelijk omgeven door een smalle lichtkleurige zoom. Soms is deze afwezig.

Kwarts komt vrij veel voor. De grotere individuen zijn soms blauwgrijs van kleur met kleine witte insluitseltjes van veldspaat, soms zijn de kwartsen door ijzer enigszins geelachtig rookkleurig. De vorm van de kwartsen is onregelmatig. De grootste kwartsen tonen corrosie. Naast grotere kwartseerstelingen komen verspreid tussen de overige mineralen kleinere, meest onregelmatige tot hoekige heldere tot licht rookkleurige kwartskorrels voor.

Donkere mineralen als biotiet en hoornblende vormen onregelmatige spikkels, vlekjes en grotere aggregaten.

 

Adak-graniet

Meerdere zwerfstenen, waaronder een 2 zwerfblokken van respectievelijk 90 en 50 cm

 

Adak-graniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.)

Adak-graniet - Zwerfsteen van Ees/Exloo (Dr.)

Adak-graniet - Zwerfsteen van Klazienaveen (Dr.)

 

Adak-graniet - Zwerfblok van Ees (Dr.)

Adak-graniet, detail - Zwerfsteen van Ees (Dr.)

Adak-graniet, detail 2 - Zwerfsteen van Ees (Dr.)

 

Is een fraaie grofkorrelige kwartsrijke graniet met een roze-oranje tot grijsrode hoofdkleur. De kaliveldspaten zijn grofperthietisch, in kleur ietwat variabel met een zwak wolkige kleurstructuur. De grotere kaliveldspaten zijn enigszins doorschijnend grijs. Op enkele plaatsen zijn ze omgeven door een smalle lichtkleurige randzoom. Opvallend is dat de kaliveldspaten onduidelijk tegen elkaar afsteken. Duidelijker begrensd zijn de roomwitte, geelwitte tot groenachtige plagioklazen. Deze zijn deels idiomorf hoekig, verspreid in het gesteente vormen ze grotere aggregaten. De vuil grijsgroene tot groenachtige plagioklazen danken hun kleur aan omzetting. Ze bevatten kleine donkere insluitsels.

Kwarts is rijkelijk aanwezig. Hoewel kwarts in twee generaties aanwezig is, valt dit niet op. Naast grotere, grijze tot grijsblauwe, rondachtige individuen, vormt kwarts in dezelfde kleur vaak ook onregelmatige, grotere aggregaten tussen de veldspaten. De kwartsen bevatten ook in deze Adak-graniet zeer kleine spikkeltjes witte veldspaat.

Kwarts van de tweede generatie vormt kleinere, vaak onregelmatig hoekige, tot 2 mm grote korreltjes. De kleur ervan is helder tot licht rookkleurig.

Biotiet, in grotere aggregaten soms vergezeld van hoornblende, vormt grotere en kleinere vlekjes in het gesteente. De kleinere zijn vaak hoekig van vorm. Vooral in de donkere aggregaten komen ook kleine wigvormige kristallen voor van titaniet.